Księga Koheleta 1,1-11 z buddyjskiej perspektywy. Przyczynek do przekładu i komentarza międzyreligijnego

Abstract

In this article, we have proposed an alternative, interreligious translation and commentary on Ecclesiastes 1:1-11 from the perspective of Buddhist philosophy. When translating and commenting on Ecclesiastes 1:1-11, we did not base ourselves on the philosophy of one particular branch of Buddhism. Reference was made to ideas that are present in both Theravada Buddhism and Mahayana, bearing in mind that in individual branches of this religion they have specific accents and sometimes play a slightly different role. The proposed translation leads to two important conclusions related to the process of interreligious dialogue. First, in literary works representing different religious and cultural systems, one can find ideas that are similar to each other. On the one hand, it facilitates the translation process, because we introduce some similar concepts in place of others. However, we must remember that even these seemingly similar ideas function in completely different social, historical, cultural and religious contexts. In the case of Ecclesiastes 1:1-11, such a concept that immediately evokes certain associations with Buddhist philosophy is the Kohelet hăbel/ hebel (“evanescence”, “vanity”), which we decided to render by two similar concepts, i.e. the Sanskrit term śūnyatā (“emptiness”) and the Pah dukkha (“something unsatisfactory”, “suffering”). Secondly, the challenge for this kind of translation and commentary is to find adequate ideas that perform an analogous function in the two juxtaposed religious systems, but at the same time they may radically differ from each other. In this case, the translator must find and grasp the specificity of various religious concepts and their place in a given system, and then find structural equivalents in the source text and doctrine from the perspective of which he interprets this text. In Ecclesiastes 1:1-11, an example of this type of phenomenon were those fragments in which eschatological threads appear. Ecclesiastes is a representative of the traditional Semitic idea, which limits authentic human life to the temporal world only. After death, the shadow of man is in the abyss called Sheol, where he only vegetates. Buddhism, on the other hand, teaches about the endless cycle of successive lives. Of course, Buddhism, based on the doctrine of non-self (anātman; Pali anattā), rejects the concept of an immortal, wandering soul or self.

W niniejszym artykule zaproponowano alternatywny, międzyreligijny przekład oraz komentarz Koh 1,1-11 dokonany z perspektywy filozofii buddyjskiej. Przekładając i komentując Koh 1,1-11, nie bazowano na filozofii jednego określonego nurtu buddyzmu. Odwołano się do idei, które są obecne zarówno w buddyzmie therawada, jak i w mahajanie, pamiętając, że w poszczególnych odłamach tej religii akcentują one specyficzne aspekty i czasami pełnią nieco inną rolę. Zaproponowany przekład skłania do dwóch ważnych wniosków związanych z procesem międzyreligijnego dialogu. Po pierwsze, w utworach literackich reprezentujących odmienne systemy religijne i kulturowe można odnaleźć idee, które są podobne do siebie. Z jednej strony ułatwia to proces przekładu, ponieważ niejako wprowadzamy jedne podobne koncepcje w miejsce innych. Musimy jednak pamiętać, że nawet te na pierwszy rzut oka podobne idee funkcjonują w zupełnie odmiennych kontekstach społecznych, historycznych, kulturowych i religijnych. W przypadku Koh 1,1-11 takim pojęciem, które od razu nasuwa pewne skojarzenia z filozofią buddyjską, jest koheletowe hăbel/hebel („ulotność”, „marność”), które postanowiono oddać przez dwa podobne pojęcia, czyli sanskrycki termin śūnyatā („pustka”) oraz palijski dukkha („coś niesatysfakcjonującego”, „cierpienie”). Po drugie, wyzwanie dla tego rodzaju przekładu i komentarza stanowi znalezienie adekwatnych idei, które pełnią analogiczną funkcję w dwóch zestawianych ze sobą systemach religijnych, ale jednocześnie radykalnie mogą różnić się między sobą. W związku z tym tłumacz musi odnaleźć i uchwycić specyfikę różnych koncepcji religijnych wraz z ich miejscem w danym systemie, a następnie znaleźć strukturalne ekwiwalenty w tekście źródłowym i doktrynie, z perspektywy której interpretuje ten tekst. W Koh 1,1-11 przykładem tego typu zjawiska były te fragmenty, w których pojawiają się wątki eschatologiczne. Kohelet jest reprezentantem tradycyjnej semickiej idei, która ogranicza autentycznie ludzkie życie jedynie do świata doczesnego. Po śmierci cień człowieka znajduje się w otchłani, zwanej Szeolem, w której jedynie wegetuje. Z kolei buddyzm naucza o niekończącym się cyklu kolejnych żywotów. Oczywiście buddyzm, na podstawie doktryny braku samo-bytu (skr. anātman; pali anattā), odrzuca koncepcję nieśmiertelnej, wędrującej duszy czy jaźni.