Nejstarší dějiny zděného farniho kostela sv. Jana Křrtitele v Pavlovicích u Pštiny

Abstract

Celem artykułu jest przedstawienie okoliczności budowy i dalszych losów kościoła parafialnego p.w. św. Jana Chrzciciela w Pawłowicach (niem. Pawlowitz) koło Pszczyny oraz prezentacja tego obiektu sakralnego w szerszym budowlano-historycznym kontekście w ramach Górnego Śląska. Zamierzeniem autorów było również zaznajomienie z zabytkiem fachowców oraz szerokiego grona czytelników w Polsce i w Republice Czeskiej. Początki kościoła jednoznacznie związane są z renesansowym fenomenem samoprezentacji szlachty, a sam zabytek jest tego bezpośrednim środkiem wyrazu. Członkowie rodu Pawłowskich z Pawłowic, a ściślej bracia: Walenty jako właściciel majątku pawłowickiego i biskup ołomuniecki Stanisław jako wysoko postawiony przedstawiciel kościoła, budując kościół w Pawłowicach, postanowili w ten sposób wyraźnie zapisać się w historii rodu, rodzinnych Pawłowic oraz szerszej okolicy. Prace przygotowawcze pod budowę murowanego kościoła w Pawłowicach, który miał zastąpić dotychczasowy drewniany obiekt, rozpoczęto w 1594 r. Pochodzący z Pawłowic biskup ołomuniecki Stanisław Pawłowski, niezwykle zaangażowany w to przedsięwzięcie, zlecił doświadczonemu projektantowi pochodzenia włoskiego Bernardowi Leoniemu z Ostrawy przygotowanie modelu (Leone już wcześniej pracował przy projekcie kaplicy św. Stanisława w katedrze ołomunieckiej). Wiosną 1595 r. rozpoczęto prace ziemne a budowa kościoła posuwała się w szybkim tempie. Biskup Stanisław Pawłowski uważnie obserwował postęp prac budowlanych a ich przebieg konsultował ze swymi braćmi, zwłaszcza Walentym. Budowę kościoła zakończono w 1596 r., a 31 lipca 1597 r. biskup osobiście kościół konsekrował. Pierwotny kościół drewniany został przeniesiony do sąsiednich Golasowic, gdzie istniał aż do pożaru w 1974 r. Murowany kościół pawłowieki był prototypem konserwatywnego budownictwa sakralnego o późnogotyckich założeniach (analogiczne budowle to: kaplica św. Wawrzyńca w niedalekim Orzeszu, czy kościół parafialny św. Anny w Rychwałdzie na Śląsku Cieszyńskim z końca XVI w., którego autorstwo przypisywane jest Leoniemu). Również w latach późniejszych można obserwować dążenia potomków rodu do kontynuowania poczynań przodków, zwłaszcza w formie fundacji na rzecz kościoła, przy czym dochodzi tutaj do powolnego przejawiania się nowego fenomenu, jakim była barokowa religijność. W całym okresie swej egzystencji w XVII i na początku XVIII w. kościół oraz cała parafia stanowiły centrum katolicyzmu w ramach wolnego pszczyńskiego państwa stanowego, a jednocześnie punkt wyjściowy dla rekatolizacji przyległych terenów. Na podstawie zachowanego zbioru protokołów z wizytacji z lat 1652-1730 zachowanych w Archiwum Archidiecezjalnym we Wrocławiu odtworzono wygląd kościoła oraz stan wyposażenia wnętrza, w tym przedmiotów liturgicznych. Pewnym zaprzeczeniem dotychczasowej roli mecenatu rodu Pawłowskich jest II poł. XVII w. omawiana w III rozdziale artykułu. Przedstawiciel rodu Piotr Feliks Pawłowski wykorzystując, podobnie jak wielu ówczesnych szlachciców, swą prawną pozycję protektora miejscowej parafii, zaciągnął dług na rzecz miejscowego kościoła w celu osobistego wzbogacenia się. Zszarganą reputację rodziny naprawiły jego córki siostry Katarzyna, Anna i Maria Pawłowskie, które w 1676 r. zapewniły kościołowi parafialnemu w Pawłowicach znaczne kwoty pieniężne. Jako końcowy etap czasowy artykułu przyjęto połowę XVIII, kiedy większa część Górnego Śląska wraz z Pawłowicami przypadła Prusom. Artykuł poświęcony jest więc budowie i najstarszym dziejom kościoła Św. Jana Chrzciciela w Pawłowicach i jednocześnie omawia jego powiązania z rodem Pawłowskich, z którego samoprezentacją jest nierozłącznie związany. Cenny zabytek został poważnie zniszczony w czasie przejścia frontu pod koniec II wojny światowej. Od 1946 r. trwała systematyczna rekonstrukcja mająca na celu przywrócenie stanu sprzed zniszczenia zakończona w 1993 r. dobudową wieży.