Theologische Erkenntnislehre im Licht einer trinitarischen Ontologie

Abstract

Ontologia, zajmująca się fundamentalnymi strukturami bytu, obejmuje wszystkie obszary bytu i wiedzy. Zalety danej ontologii lub jej formy sprawdzają się w konfrontacji z rzeczywistością. Poszukiwania adekwatnej ontologii doprowadziły Klausa Hemmerle do sformułowania ontologii trynitarnej. Jego projekt leży u podstaw niniejszej refleksji. „Tezy do ontologii trynitarnej” w rozumieniu Hemmerlego bazują na fundamentalnej prawdzie, mówiącej, że jeden Bóg objawił się w trzech osobach i że to udzielanie się Boga światu jest jego zbawieniem. Rodzi się pytanie, czy to wydarzenie nie kryje w sobie fundamentalnego sensu całej rzeczywistości. W swej troistej tajemnicy Bóg wkracza w historię i w niej pozostaje jako Dający siebie, jako Miłość. Zadanie ontologii trynitarnej polega więc na nowym odczytaniu tych wydarzeń w świetle miłości. Ontologia trynitarna widzi miłość nie tylko jako ontologiczny rdzeń w tajemnicach chrześcijaństwa, lecz także w bytowaniu bytu, ponieważ miłość nigdy nie ustaje. Oznacza to przeniesienie punktu ciężkości z własnej osoby na drugą. Można zatem powiedzieć, że wszelki byt oraz wszelkie myślenie bytu wymaga drugiego i dokonuje się w relacji do niego, stając się tylko w ten sposób bytem danym. Tylko w wykraczaniu poza siebie byt staje się tym, czym jest. Źródłem takiego wykraczania jest troistość Boga jedynego: Ojciec cały jest w Synu, Syn w Ojcu, obaj zaś w jednym Duchu Świętym. Myślenie i bycie rozumie się więc jako udzielanie siebie. Ontologiczne sugestie Hemmerlego mają również znaczenie dla poznania teologicznego. Obejmują one instytucjonalne, historyczne i hermeneutyczne związki, które umożliwiają poznanie treści wiary, poczynając od objawienia i wiary jako obiektywnej i subiektywnej zasady poznania wiary. W przeszłości poznanie teologiczne było ukierunkowane chrystologicznie, tzn. pojęciem kluczowym tego poznania jest autorytet Chrystusa, przekazany Kościołowi. Jednakże akcentowanie formalnego autorytetu nie sprzyja scalaniu wydarzenia świadectwa wiary z jego wewnętrzną treścią. Forma przekazu wiary w pełni odpowiada treści tego przekazu przede wszystkim w osobowym dokonaniu samoprzekazania się Jezusa Chrystusa. Świadectwo wiary staje się urzeczywistnionym znakiem miłości Bożej, skutkiem czego w poznaniu teologicznym pojawia się nowe pojęcie kluczowe: sakrament. W trynitarnej koncepcji poznania teologicznego miłość jest jego konstytutywnym warunkiem. Nie istnieje autentyczne poznanie wiary poza wydarzeniem dawania siebie. Poznanie teologiczne jest ściśle związane z przekazywaniem wiary w Kościele, co sprawia, że można w nim dostrzec strukturę eklezjologii. Z punktu widzenia teologicznego poznania przedsoborowa struktura eklezjologii charakteryzowała się tzw. chrystomonizmem, podczas gdy po soborze watykańskim II (według KO 10) można już mówić o katolickości w poznaniu teologicznym, polegającej na uwzględnianiu więcej niż jednej instancji poznania i przekazywania wiary w Kościele. Uwzględnienie wszystkich instancji oraz trynitarnego modelu myślenia teologicznego podkreśla dwa ważne aspekty: objawienie urzeczywistnia się na sposób sakramentalny oraz wszelkie kościelne instancje przekazu wiary muszą charakteryzować się fundamentalną postawą wzajemnej miłości (na wzór Boskiego dawania siebie). W wyniku refleksji nad ontologią trynitarną można sformułować tezy na temat poznania teologicznego. Jedna z nich stwierdza, że fakt dokonania się pełni objawienia w Chrystusie posiada decydujący wpływ na strukturę autentycznego poznania teologicznego. Wskutek tego urząd nauczycielski biskupów i papieża pełni szczególną rolę w strukturze instancji przekazywania wiary. Objawienie dokonało się bowiem w Synu, który jest słowem Ojca, który jest ostatnim słowem Boga. Urząd Nauczycielski Kościoła nie jest więc ponad Słowem Bożym, ale wspierany przez Ducha Świętego wiernie je wyjaśnia (KO 10). Poznanie teologiczne musi zatem uwzględniać również aspekt pneumatologiczny Objawienia. Kolejna teza stwierdza więc, że konieczna jest łączność z Chrystusem w Jego Duchu Świętym, aby zdobywanie i przekazywanie poznania wiary przez różne instancje kościelne rzeczywiście pozwalało przemawiać Słowu Bożemu. Sobór watykański II w nauce o Objawieniu i wierze zwraca uwagę, że wiara nie jest tylko uznaniem Objawienia za prawdziwe, ale jest „credo in Deum”, czyli wyjściem poza siebie ku Bogu, albo zjednoczeniem się z Chrystusem w jeden podmiot. Stanie się „nowym podmiotem” jest warunkiem zarówno wiary, jak i teologii. W ten sposób widać również wyraźniej trynitarny wymiar wyznania wiary, który polega na dawaniu siebie Bogu ze strony człowieka. Kryterium autentyczności wyznania wiary jest więc dawanie siebie w miłości, które jako takie staje się świadectwem wiary. Wiara rozumiana i przeżywana jako miłość jest w stanie wyjść poza pojęcia i wniknąć w głębię tajemnic Bożych. Poznanie teologiczne zaś, wynikające z tak rozumianej wiary, w pełni odpowiada ontologii trynitarnej.