Das Musikleben des Jesuiten und Piaristen Ordens in Nordungarn des 17. Jahrhunderts

Abstract

Wiek XVII w historii Węgier był okresem bardzo trudnym. Środkowa część kraju znajdowała się przez 150 lat (do 1686) pod panowaniem tureckim. Przez całe stulecie toczyła się też walka między reformacją a kontrreformację. Po tzw. pokoju wiedeńskim (1608) gwarantującym wolność wyznaniową, katolicy zaczęli stopniowo tracić większość w miastach. Dopiero od połowy wieku, do głosu doszła kontrreformacja – szczególnie na północy – by od wyzwolenia Budy i zjednoczenia kraju zapanować na dwa wieki. Niniejszy przyczynek omawia życie muzyczne zakonu jezuitów i pijarów właśnie w północnych Węgrzech, z jednej strony dlatego, ponieważ tereny te sąsiadowały wówczas bezpośrednio z Polską, z drugiej – ponieważ pijarzy prowadzący tam działalność w XVII w. jeszcze należeli do prowincji polskiej. Zwyczaje muzyczne Jezuitów węgierskich były typowe dla innych ośrodków europejskich tego zakonu, o czym świadczą kroniki klasztorne; muzyka towarzyszyła przede wszystkim dramatom szkolnym, procesjom, uroczyście obchodzonym świętom: założyciela zakonu – św. Ignacego, patronów zakonu (św. Franciszka Ksawerego, św. Alojzego, św. Stanisława Kostki), patronów poszczególnych klas gimnazjum. Jezuita Benedek Szölösy był autorem pierwszego węgierskiego zbioru pieśni kościelnych "Cantus catholici", wydanego w 1651 r. Pijarzy, którzy osiedlili się w Polsce w 1642 r., w tym samym roku założyli szkołę także na Węgrzech, w Podolinie (obecnie Podolinec); miasto to podlegało wówczas polskiemu namiestnikowi, zaś swoje znaczenie pedagogiczne i muzyczne zawdzięcza staroście Stanisławowi Lubomirskiemu. Pijarzy, cenieni szczególnie w nauczaniu matematyki, prowadzili takie m. in. naukę śpiewu i muzyki zespołowej (Orchestermusik). Jakkolwiek oba zakony różniły się rodzajem duchowości i stylem własnej pedagogiki, odegrały wspólną, ważną rolę w ruchu kontrreformacji oraz w historii kultury węgierskiej. Rozprzestrzenianie się obu zakonów odzwierciedla bardzo dokładnie stopniowe postępy kontrreformacji. Po kasacie zakonu jezuitów w 1733 r. pijarzy stali się na Węgrzech największym zakonem prowadzącym szkoły. W obu zakonach muzyka uważana była za jeden z najważniejszych środków wychowania. Podobnie jak w innych krajach Europy środkowej, oba zakony wzbogaciły swe dynamiczne życie muzyczne również o koloryt lokalny. Szczególna wartość ich działalności polega na uwzględnieniu lokalnych aspiracji poszczególnych narodów (np. pieśni śpiewano niekiedy w czterech językach: łacińskim, węgierskim, słowackim i niemieckim). Świadczą o tym liczne przykłady z życia muzycznego takich ośrodków jak: Nagyszombat (obecnie Trnava), Pozsony (Bratislava), Trencsen, (Trenčin), Szpeskaptalan (Spissky Kapitula), Selmecbanya (Banska Stiavnica), Kassa (Košice), Szakolca (Skalica), Lŏcse (Levoča), Eperjes (Prešov) – jezuici; Podolin (Podolinec), Privigye (Prievidza), Pozsonyszentgyŏrgy (Jur pri Bratislave), Breznóbánya (Brezno) – pijarzy.