Podstawowe aspekty teologii narracyjnej w świetle refleksji systematycznej

Abstract

Teologia narracyjna wywodzi swoją nazwę od narrare (łac. opowiadać). Jest to nowoczesna próba odnowienia teologii chrześcijańskiej jako teologii religii historycznej, która nie tylko ma coś do przekazania w postaci pisemnie utrwalonych reguł wiary, ale ma także wydarzenia do opowiedzenia. Wyzwalając się od abstrakcyjnych stwierdzeń doktrynalnych, teologia narracyjna odnajduje swoją duchową ojczyznę w biblijnych i innych religijnych opowiadaniach. Teologia narracyjna zapobiega wszelkim dążeniom do oderwania teologii od życia i kultu, potrzeba jej jednak krytycznych zasad umożliwiających ustalenie znaczenia i prawdy. Wśród chrześcijan wschodnich narracyjny wątek w teologii ocalał w liturgii i ikonach. Prekursorami teologii narracyjnej byli dwaj niemieccy teologowie – Johann Baptist Metz i Harald Weinrich. Teologia narracyjna zwraca uwagę na fakt, iż uobecnienie zabitego Jezusa jako żywego Mesjasza dla konkretnego człowieka czy też danej ludzkiej wspólnoty nie może następować w oparciu o rozumową argumentację czy historyczną dokumentację, gdyż pojawia się problem przerzucenia mostu pomiędzy tamtymi historycznymi wydarzeniami a obecną sytuacją. Teologia narracyjna doskonale wyczuwa ducha czasu. Słusznie dostrzega ona, iż nieodwołalnie skończył się czas przekazywania wiary w postaci suchych, dogmatycznych formuł. Katecheza i duszpasterstwo powinny dzisiaj bardziej niż dotychczas wychodzić od zsekularyzowanej, światopoglądowo pluralnej sytuacji rozmowy z adresatem swojego przesłania. Chodzi o umiejętność obchodzenia się z teologią symboliczno-opowiadającą jako sposobem podejścia do chrześcijańskiej tradycji. Zdolność tego rodzaju jest istotna dla wszystkich, którzy chrześcijańską tradycję pragną artykułować w dobie kulturowej ponowoczesności. Dla człowieka początku XXI wieku Jezus z Nazaretu nie jest w pierwszym rzędzie ani konkretnym, historycznym człowiekiem, z którym od ponad dwóch tysięcy lat łączą go osobiste odniesienia, ani też nie jest godnym uwielbienia Bogiem. Obie te właściwości muszą dopiero ukazać się w pełnym blasku w trakcie duszpasterskiej i katechetycznej pracy. W zsekularyzowanym społeczeństwie każdy człowiek musi ciągle na nowo znajdować i przebywać drogę od fenomenu Jezusa z Nazaretu (jako przekazanej drogą tradycji postaci religijnej) ku zbawczo-pocieszającemu uobecnieniu tego Jezusa jako Mesjasza oraz Jego życia i Jego świata. Spotkanie, obecność Jezusa, stanowią doświadczenie Boga, które nie może zostać utrwalone, lecz musi być ono niejako wydobyte z każdej fazy życia oraz z każdej egzystencjalnej sytuacji życiowej. Teologia narracyjna podejmuje śmiałą próbę ogarnięcia całości chrześcijańskiego przekazu z perspektywy ludzkiego doświadczenia egzystencjalnego. Wynikiem tej próby jest nowa struktura nadana chrześcijańskiej tradycji. Za zasadnicze elementy składowe projektu teologii narracyjnej należy uznać teologiczno-systematyczne wyjaśnienie opowiadania jako nakierowanego na zagadnienie czasu (J.B. Metz), na ile opowiadanie w swej istocie mierzy się z problematyką czasu (P. Ricoeur), jak również interdyscyplinarność opowiadania, w którym – podobnie jak w żydowsko-chrześcijańskim opowiadaniu – krzyżują się historyczne i fikcyjne sposoby opowiadania, prowadząc dialog z historiografią i teorią literatury. Do tego dochodzi kwestia relacji opowiadania do argumentacji; jeśli opowiadanie rzeczywiście wykazuje semantyczną, innowacyjną i teoriopoznawczą jakość (P. Ricoeur), to czy można o nim stwierdzić, że może ono także stanowić prymarny materiał dla dalszej teologicznej dyskusji. Teologia narracyjna nie jest bynajmniej projektem skończonym, wymaga bowiem jeszcze dalszego doprecyzowania i rozbudowy. Należy na przykład rozważyć problem relacji pomiędzy narracyjną strukturą głębi żydowskochrześcijańskiej tradycji a gatunkami opowiadania, jakie znajdujemy w tekstach biblijnych i teologicznych. Ze swoim konceptem otwartego opowiadania teologia narracyjna stawia istotne pytanie pod adresem koncepcji zamkniętego objawienia. Teologię narracyjną można rozumieć jako szansę odnowienia ciągle jeszcze żywego projektu teologii hermeneutycznej, a więc teologii żywo zainteresowanej wyjaśnianiem, przekładaniem, czynieniem bardziej zrozumiałymi tekstów – w znaczeniu formuł i symboli wiary – teologii pojmującej swoją istotę jako sztukę i naukę wyjaśniania i wykładania tekstów.

Basic aspects of Narrative Theology in the light of systematic reflection Narrative Theology is one of the most interesting phenomena in contemporary theology. This paper tries to indiacate the meaning of Narrative Theology for theological systematics.”Narrative theology” derives its name from a Latin word narrare that means to tell. It is a modern attempt of renewal Christian theology as theology of historical religion, which not only conveys the message in the form of written fixed rules of faith, but also intends to tell about specific events. Liberating from the abstract doctrinal statements, narrative theology finds its spirtual homeland in the biblical and other religious stories. It prevents all attempts to separate theology from the life and the cult. However, it needs critical rules that enable setting the meaning and the truth. Precursors of Narrative Theology were two German theologians – Johann Baptist Metz and Harald Weinrich. Narrative theology draws attention to the fact that the representation of killed Jesus as a living Messiah for the particular human being or the specific human community can not appear on the basis of rational argument or historical documentation, as there is a problem of replacing the bridge between those historical events and the current situation. This can be done not by the forces of the intellect but rather with the use of all human powers, that is his feelings, imagination and fantasy. It will be a holistic approximation to the faith that is in the centre of the fundament. The standard approach to the Church is a treaty and theoretical one. Consequently, we need to develop such a symbolic and theoretical interpretation of the Christian tradition in which there is a place for narrative and correlative approach of the Church. In frames of the reference to the Christian tradition the complex of tradition connected to the definition of the Church takes a special place. A symbolic and telling approach to the Christian tradition opens perspectives that allow to look in a new way – from one’s own life perspective – at what makes Christianity, in order to join realization of being a Christian consciously. Narrative theology feels the spirit of the times perfectly. It rightly recognizes that time of passing the faith in a dry, dogmatic formulas has inevitably finished. Narrative Theology takes a bold attempt to encompass the whole of Christian message from the perspective of existential human experience. The result of this effort is attributed to the new structure of the Christian tradition. This is necessary to be able to speak of a new theology. Narrative Theology is by no means the finished project as it still requires the further clarification and expansion. For example, we need to consider the problem of the relationship between narrative structure, the depth of the JudeoChristian tradition and types of short stories, which we find in the biblical and theological texts. With its concept of an open storytelling, narrative theology raises an important question at the concept of closed revelation. Narrative theology can be understood as an opportunity to renew a still alive project of hermeneutic theology, which is theology interested in explaining, translating, making texts more understandable – in the sense of formulas and symbols of faith – theology, comprehending its essence as an art and science of explanation and interpretation of texts.