La beauté de forme et de convenance en architecture du sacrum catholique

Abstract

Ład w przestrzeni sakralnej jest jej nieodzownym elementem potrzebnym dla wyrażenia obecności Zbawiciela w Jego eucharystycznym centrum. Wyraża to przeważnie estetyka modułu liczbowego albo Wielka Teoria Piękna stworzona przez Starożytnych. Głosiła ona, że piękno jest wyrażone poprzez wielkość, jakość i ilość części oraz wzajemną relację między nimi. Jednocześnie odpowiedniość była porównywana z tym klasycznym pięknem formy, które Witruwiusz (I w. przed Chr.) zdefiniował jako rzecz zależną od „ordinario, dispositio, eurythmia, symetria, decor i distributio”. W Starożytnej Grecji funkcjonalizm Sokratesa (IV w. przed Chr.), określający dom przyjemny dla jego mieszkańców jako schron, był odmienny od funkcjonalizmu Sofistów, dla których odpowiedniość określało upodobanie i smak artystyczny właściciela domu. Św. Augustyn (IV-V w.), kontynuator Wielkiej Teorii, ukonstytuował dla Średniowiecza nieśmiertelną formułę piękna jako rzeczy „umiani, kształtu i ładu”, widząc w odpowiedniości element użytkowności i zgodność z przeznaczeniem odmienną ni» w pięknie właściwym, klasycznym. Według estetyki średniowiecznej tylko konstrukcja funkcjonalna może wyrazić obecność Chrystusa w przestrzeni sakralnej. Wyraża to również wspólnota wiernych zgromadzona w kościele dla Liturgii Eucharystycznej. To musi być zawsze w zgodności wobec tej czystej, przejrzystej i jasnej rzeczywistości ofiary Boga w Chrystusie. W epoce Renesansu, kiedy L. B. Alberti (XV w.) na nowo odkrywa Wielką Teorię Piękna i dzieło Witruwiusza, upodobanie dla piękna odpowiedniości było mniejsze. Tymczasem okres Baroku przywołuje już przyszły romantyzm form architektonicznych jako nieodzowny środek wyrazu w plastyce. Piękno romantyczne, określane tak w XVII i XVIII w., odmienne od współistniejącego piękna klasycznego, modułowego, tego funkcjonującego przez wszystkie wieki jako wartość obiektywna, to piękno również próbuje odzwierciedlać, a nie na odwrót, prawa ustanawiane przez Kościół dla człowieka. Wiek XIX, to okres oczyszczania liturgii Kościoła z barokowych i regionalnych naleciałości wraz z przychylnością dla piękna odpowiedniości i czystej liturgii rzymskiej, posługującej się językiem funkcjonalizmu. W XX w. pojęcie „piękny” zastąpiono przez pojęcie „estetyczny”, z którym jest związana nowoczesność oraz funkcjonalizm, ten europejski i ten amerykański z drugiej połowy XIX stulecia. Modernizm w architekturze sakralnej poszukiwał tego, co jest nowoczesne w przestrzeni wzajemnego kontaktu między ołtarzem i wspólnotą. Elementy architektoniczne przestrzeni, które w Renesansie, Baroku i Klasycyzmie konstytuowały jej ograniczenie, nie są traktowane obowiązkowo w architekturze modernistycznej. Tutaj przestrzeń kieruje się bez granic materialnych ku nieskończoności jako funkcja ruchu dla planu „otwartego” w architekturze. Według nauki Soboru Watykańskiego II (1962-1965), odnowa estetyczna przybliżyła piękno formy określone przez Wielką Teorię do współczesnego pojęcia planu otwartego, poprzez powrót do przestrzeni, gdzie wspólnota otacza ołtarz, który będzie teraz jeden, jak za czasów Ojców Kościoła, w Epoce Antycznej. Dla jasności znaku, jaki jest przynależny Eucharystii, oddzielono również tabernakulum od ołtarza. Wraz więc z nowymi środkami dla wyrażenia piękna formy, nawa kościoła jest jedną przestrzenią, gdzie bez podpór widoczność we wnętrzu sakralnym jest dobra. Tutaj ołtarz zbudowany na podwyższeniu jest jak „Święta Góra Synaj”. Chór dla Hierarchii Kościoła (prezbiterium), stanowiący zakończenie nawy, już nie istnieje. Obecnie jest to strefa Liturgii Eucharystii, eksponowana między wiernymi w nawie świątyni. Orientacja artystyczna ostatniej ćwierci XX w., charakteryzująca się pewną swobodą formalną, eklektyzmem, fantazją, współistniejąc z surową regułą stylu nowoczesnego, nie wnosi prawie nic nowego do współczesnej przestrzeni piękna liturgicznego. Powraca się więc do Wielkiej Teorii, aby forma wraz z pięknem odpowiedniości określiły kształt centrum liturgicznego strefy ołtarza w przestrzeni współczesnego planu „otwartego”. Dotyczy to przede wszystkim „estetyki liczby”, która poprzez moduł matematyczny może określić jednoznacznie formę i umiejscowienie ołtarza w środku wspólnoty wiernych.