Współczesna reforma nauki i szkolnictwa wyższego w perspektywie historycznej

Abstract

Artykuł dotyczy współczesnych reform nauki i szkolnictwa wyższego, które odpowiadają zasadom polityki nauki Unii Europejskiej, wyrażonym w tzw. Procesie Bolońskim, wybiórczo wykorzystującym wzory amerykańskie. Są one kolejną próbą, którą podjęto w nowożytnej kulturze, aby podporządkować naukę ekonomii i polityce. Takie próby miały już miejsce w Europie w okresie Oświecenia, kiedy władze państwowe, stając się coraz bardziej wpływowe, przejmowały kontrolę nad uniwersytetami. Zasadniczym elementem współczesnych reform jest idea stworzenia mechanizmów racjonalnego finansowania nauki i szkolnictwa wyższego, opartego na wymiernych efektach uniwersyteckich badań i pracy dydaktycznej. Tego typu podejście – przedstawione w niniejszym artykule w odniesieniu do oświeceniowych reform we Francji, w krajach niemieckich i w monarchii Habsburgów – przyczyniało się do deterioryzacji szkolnictwa wyższego, zwłaszcza nauk humanistycznych. Współczesne środowiska naukowe często opierają się takim próbom, broniąc autonomii uniwersytetów i trzymając się klasycznego ideału nauki, według którego podstawowym wymogiem badań i zasadniczym celem instytucji nauki i szkolnictwa wyższego jest prawda.

This paper shows contemporary attempts at a reform of the way science and higher education function; these attempts correspond with the principles of the science policy of the European Union as they are articulated in the so-called Bologna Process. It treats them as a further attempt in the history of modem culture to subordinate science to the economy and politics. This attempt was manifested especially in the period of the Enlightenment, when the state authorities, becoming more and more important, had taken control of universities. The fundamental element of contemporary reforms is the idea to create mechanisms of rational financing of science and higher education, based on measurable effects of university research and didactic work. This attitude in the history of European higher education, discussed in this paper in reference to enlightenment reforms as instanced by France, the German countries and Habsburg monarchy, often undermined higher education, especially the Humanities, and sought to subordinate it to the needs of the economy. Contemporary learned milieus also frequently resist such attempts; such milieus maintain the classical ideal of science in which the truth is the basic requirement of research and the fundamental objective of scientific institutions and higher education, and emphasize the role of basic research and autonomy of a classically-oriented university.