Nauka o istotach niebiańskich w Księdze Daniela: kontynuacja wcześniejszych tradycji biblijnych oraz nowy wkład do angelologii Starego Testamentu

Abstract

Księga Daniela stanowi bardzo ważne świadectwo rozwoju nauki o istotach niebiańskich w tradycji biblijnej Starego Testamentu. Niektóre z motywów dotyczących istot niebiańskich występujące w tej księdze nawiązują do starych tradycji obecnych w religii Izraela, mianowicie ukazanie ich jako posłańców Boga (Dn 3,28; 6,23), nazywanie ich „synami Boga” (w Dn 3,35 istota niebiańska jest określona jako „syn bogów”) oraz „świętymi” (Dn 4,10.14.20; 7,21.22.25.27; 8,13.24.25), przedstawianie ich jako tłumaczy/interpretatorów objawienia przekazywanego w formie wizji (Dn 7,16; 8,16; 9,21-22; 10,5-11,2). Występująca w Księdze Daniela koncepcja niebiańskiego dworu JHWH, który tworzą istoty niebiańskie służące Bogu i oddające Mu cześć, pojawia się często w Starym Testamencie, co swoimi korzeniami sięga mitologicznej literatury starożytnego Bliskiego Wschodu. Najważniejszym jest jednak to, że w Księdze Daniela pojawia się w odniesieniu do nauki o istotach niebiańskich kilka motywów, które wcześniej nie występowały w Biblii Hebrajskiej, a są nimi następujące: użycie imion własnych, mianowicie „Gabriel” (Dn 8,16; 9,21) i „Michał” (Dn 10,13,21; 12,1), mówienie o liczbie istot niebiańskich (Dn 7,10), ukazanie ich funkcji jako czuwających, tj. strażników (Dn 4), przedstawianie ich statusu jako książąt narodów odgrywających istotną rolę w historii obejmującej zarówno sferę niebiańską, jak i ziemską (Dn 10-12). Dzięki obecności w Księdze Daniela nowych motywów dotyczących nauki o istotach niebiańskich księga ta w znaczący sposób ubogaca angelologię biblijną Starego Testamentu. Warto zwrócić uwagę na fakt, że nauka o istotach niebiańskich w Księdze Daniela została rozwinięta w późniejszej literaturze żydowskiej, zwłaszcza w pismach o charakterze apokaliptycznym i w zwojach z Qumran, jak również w tradycji chrześcijańskiej.

The Book of Daniel is a very important witness to the development of the teaching about heavenly beings in the biblical traditions of the Old Testament. Some themes about heavenly beings presented in the Book take and continue the beliefs of the ancient Israel, namely, presenting the heavenly beings as God’s “messengers” (Dan. 3:28; 6:23), defining them as “the sons of God” (literally “the son of gods” in Dan. 3:25) and “the holy ones” (Dan 4:10.14.20; 7:21.22.25.27; 8:13.24.25), portraying them as mediators of God’s revelation and translators/interpreters of the visions (Dan. 7:16; 8:16; 9:21-22; 10:5-11:2). The concept of the heavenly court of YHWH that consists of heavenly beings serving and worshipping God presented in the Book is similar to various parts of the Scripture and is rooted in the mythological writings of the ancient Near East. The most significant is the fact that the Book of Daniel introduces many new elements, unknown in the Hebrew Bible, into the teaching about the heavenly beings. They are: (1) the usage of such proper names as “Gabriel” (Dan. 8:16; 9:21) and “Michael” (Dan. 10:13,21; 12:1); (2) specifying the number of heavenly beings surrounding the throne of God in heaven (Dan. 7:10); (3) presenting them as the “watchers”, i.e. the guards who participate in God’s rule (Dan. 4); (4) finally, picturing heavenly beings as “the princes”, i.e. the lords of nations in the meaning of their “patrons” (Dan. 10-12). Thanks to them, the Book essentially contributes to the angelology of the Bible. It is also worth noticing that the teaching of the Book of Daniel about heavenly beings was further developed in the later Jewish literature, especially in the apocalyptic writings and the Qumran scrolls, as well as in the Christian tradition.