Ressentiment jako uczucie reaktywne i faktor życia moralnego w świetle studium genealogicznego Friedricha Nietzschego Zur Genealogie der Moral. Eine Streitschrift

Abstract

Friedrich Nietzsche (1844–1900), krytyk zachodniej kultury, a w szczególności chrześcijaństwa, jest autorem polemicznego studium nad różnorodnymi przejawami konstytuowania się moralności Zur Genealogie der Moral (1887). Według niemieckiego filozofa ważny w badaniu genealogicznym nad moralnością wydaje się ressentiment. Ten specjalistyczny termin, dla którego Nietzsche nie znajduje odpowiednika w rodzimym języku, to klucz do zrozumienia nowej konstrukcji moralności w perspektywie przewartościowania wartości (Umwertung aller Werte). Niniejszy artykuł jest próbą selektywną opisu ressentiment jako uczucia reaktywnego i faktoru życia moralnego człowieka poprzez ukazanie zakresu semantycznego pojęcia i przedstawienie funkcjonowania mechanizmu psychologicznego, jego znaczenia i konsekwencji, które wywołuje. Analiza leksykalna pojęcia pozwala nam zbadać, na sposób genealogii nietzscheańskiej, jaka jest istotowa zawartość samego terminus technicus. Analiza semantyczna doprowadza do odkrycia ressentiment jako pewnej postawy o charakterze moralnym, która ma właściwe miejsce w duchowo-psychicznej strukturze człowieka. Ressentiment sprowadza się do przeżywania nieprzyjaznych uczuć, wymierzonych zazwyczaj przeciw innemu człowiekowi. Wykorzystując znajomość tego mechanizmu, dostrzec można praktyczne jego zastosowanie w wydaniu filozofii Nietzschego. Chodzi tu o dualizm: słabi–silni a zwycięstwo moralności niewolniczej. Istotowa rola ressentiment w życiu moralnym człowieka jawi się zatem jako panaceum służące do załagodzenia cierpienia. To lek ułatwiający zniwelowanie bólu (Weltschmerz), który zatruwa życie człowieka. Produktem ressentiment jest moralność niewolnicza, która odniosła zwycięstwo w dziejach z powodu słabości ludzkiej kondycji jako „zwierzęcia chorego”. Ów mechanizm stanowi źródło moralności judeo-chrześcijańskiej. Ressentiment wytworzył zatrute wartości chrześcijaństwa, a w efekcie całej cywilizacji europejskiej i kultury dekadenckiej W Zur Genealogie der Moral Nietzsche wielokrotnie opisuje człowieka opanowanego przez resentyment: „der Mensch des ressentiment”. Człowiek opanowany przez ressentiment to „piwniczne zwierzę, pełne zemsty i nienawiści”, odkrywca nieczystego sumienia.

Friedrich Nietzsche (1844–1900), a critic of Western culture and Christianity in particular, was the author of Zur Genealogie der Moral (1887), a polemical study on the various manifestations of the constitution of morality. According to the German philosopher, ressentiment appears to be important in the genealogical study of morality. This specialised term, for which Nietzsche finds no equivalent in his native language, is the key to understanding the new construction of morality from the perspective of the revaluation of values (Umwertung aller Werte). This article is a selective attempt to describe ressentiment as a reactive feeling and a fact of human moral life by showing the semantic scope of the concept and presenting the functioning of the psychological mechanism, its meaning, and the consequences it produces. The lexical analysis of the concept allows us to examine, in a genealogical-Nietzschean way, what is the essential content of the terminus technicus itself. The semantic analysis leads to the discovery of ressentiment as a certain attitude of a moral nature that has its proper place in the spiritual-psychic structure of man. Ressentiment comes down to experiencing unfriendly feelings, usually directed against another human being. Using the knowledge of this mechanism, one can see a practical application in Nietzsche’s philosophy (dualism: the weak-strong and the victory of slave morality). The essential role of ressentiment in the moral life of man appears as a panacea serving to alleviate suffering. The product of ressentiment is slave morality, which has been victorious in history because of the weakness of the human condition as a “sick animal”. This mechanism is the source of Judeo-Christian morality. Ressentiment produced the poisoned values of Christianity and, as a result, of the entire European civilisation and decadent culture. In Zur Genealogie der Moral, Nietzsche repeatedly describes man as possessed by resentment – “der Mensch des ressentiment”. The man possessed by ressentiment is “the cellar animal, full of vengeance and hatred” and the discoverer of an impure conscience.